Układy hamulcowe > Hamulce ręczne

Hamulce ręczne to układy mechaniczne, realizujące wytwarzanie siły hamowania z wykorzystaniem siły mięśni człowieka. To jedne z najstarszych rozwiązań urządzeń napędowych hamulców stosowanych w pojazdach szynowych. Obracanie ręcznej korby powoduje odpowiedni ruch przekładni mechanicznej, przekładający się na pracę hamulca ciernego. Tego typu hamulce powszechnie stosowano w pierwszych tramwajach. Pary cierne stanowiły na wzór rozwiązań kolejowych hamulce klockowe, czyli takie, w których tarcie uzyskiwane jest na styku żeliwnej wstawki hamulcowej z powierzchnią toczną obręczy koła jezdnego.

 
Przykładowe zabytkowe wagony z ręcznym hamulcem mechanicznym postojowym

 
Korba hamulca w kabinie (opis na 1 powiększeniu)

 
Hamulec klockowy - klocek ze wstawką hamulcową żeliwną przy kole (opis na powiększeniach)

   
Przykładowa przekładnia mechaniczna pod nadwoziem (opis na 1 powiększeniu)


Motorniczy, prowadząc tramwaj hamuje służbowo, wykorzystując hamulec elektrodynamiczny. W końcowej fazie hamowania, w celu zatrzymania wagonu i jego umiejscowienia na czas postoju, obraca zgodnie z ruchem wskazówek zegara korbę, w celu zadziałania hamulca ciernego. W celu ruszenia, obraca korbę w przeciwnym kierunku, w efekcie czego hamulce zostają odhamowane. Następnie uruchamia rozruch. Oczywiście hamulec ręczny stosowany może być też w sytuacjach niebezpiecznych, gdy potrzebne jest wdrożenie większej intensywności hamowania niż była możliwa do uzyskania przez hamulec elektrodynamiczny.

Korba hamulca ręcznego na końcu wagonu (przyczepy)

Z czasem rozwoju rozwiązań technicznych wprowadzono do wagonów tramwajowych automatyczny hamulec postojowy z wykorzystaniem siłowników solenoidowych (zobacz opis hamulców solenoidowych - tutaj). W efekcie tego, w takich pojazdach, hamulce ręczne wykorzystywane są głównie dla celów umiejscowienia wagonu na czas odstawienia (postoju bez nadzoru personelu na pokładzie). Hamulec solenoidowy załącza się automatycznie w końcowej fazie hamowania elektrodynamicznego lub jest załączany przez motorniczego, zatrzymując pojazd oraz unieruchamiając go na czas postoju. Jednak taki hamulec działa w trybie aktywnym, czyli generuje siłę hamującą gdy zapewnione jest zasilanie elektryczne. Zanik zasilania powoduje, że pojazd zostanie odhamowany i może się stoczyć. Z tego powodu, w tak wyposażonych wagonach obowiązuje zasada, że jeżeli motorniczy opuszcza kabinę lub przewiduje postój dłuższy niż 5 minut, to ma obowiązek zaciągnąć hamulec ręczny w celu zapewnienia pewnego zahamowania. Jest to również podyktowane bardzo dużym obciążeniem prądowym dla baterii akumulatorów, gdy uruchomiony jest hamulec solenoidowy.


Kabina wagonu typu E1 wyposażonego w solenoid postojowy i hamulec ręczny (opis na powiększniu)


Korba hamulca ręcznego w kabinie wagonu typu E1 (hamuje przedni wózek)


Korba hamulca ręcznego na tylnym pomoście wagonu typu E1 (hamuje tylny wózek)

Obracając powyższą korbę zgodnie z ruchem zegara powodujemy zahamowanie. Korba wyposażona jest w mechanizm zapadkowy, który powoduje jej blokowanie w pozycjach zaciągnięcia hamulca, tak by utrzymana była wygenerowana siła hamowania. Aby zwolnić hamulec należy nacisnąć nogą przycisk zwolnienia zapadki w celu odblokowania korby i możliwości wykonania obrotów w przeciwnym kierunku (odhamowanie). Należy zachować ostrożność, gdyż przy zwalnianiu zapadki, korba może samoczynnie intensywnie się obrócić, na skutek zwalniania naprężonego (generującego siłę) układu mechanicznego przekładni hamulcowej. W związku z tym przed zwolnieniem zapadki należy pewnie trzymać w ręce rękojeść korby.

Powszechnie hamulec postojowy napędzany jest obrotowymi korbami. Jednak istnieją też inne rozwiązania jak np. pionowa dźwignia, której naprzemienne poruszanie do przodu i do tyłu powoduje ruch przekładni z mechanizmem zapadkowym i wygenerowanie siły zaciskającej pary cierne - zaciąganie hamulca. Poniższa fotografia przedstawia taki układ. Aby zwolnić hamulec należy nacisnąć przycisk w rękojeści dźwigni, co spowoduje odblokowanie zapadki utrzymującej zaciągniecie hamulca.


Dźwignia hamulca ręcznego w wagonie GT6 (opis na powiększeniu)


Szczelina w podłodze o zakresie ruchu dźwigni

W obecnie produkowanych pojazdach hamulca ręcznego nie zabudowuje się. Powodem jest rozwój konstrukcji układów hamulcowych i powszechne stosowanie automatycznych hamulców mechanicznych postojowych, działających w trybie pasywnym, czyli wytwarzających siłę hamowania przez działanie sprężyny, a odhamowaniem realizowanym przez wzrost ciśnienia oleju hydraulicznego (hamulce elektrohydrauliczne) lub zasilenie cewki sterującej (hamulce elektromechaniczne).

Poniżej przykład hamulca klockowego z wstawkami hamulcowymi wykonanymi z drewna. Rozwiązanie z tramwaju konnego.


Wagon tramwaju konnego z hamulcami ze wstawkami drewnianymi