Wagon typu 105N/Na > Historia / modernizacje
Wagon typu 105Na jest najpopularniejszym tramwajem jeżdżącym w Polsce. Jego konstrukcja oparta jest o budowę tramwaju PCC zaprojektowanego i produkowanego od lat 30. XX wieku w Stanach Zjednoczonych.
Produkowany był seryjnie od 1974 roku przez Państwową Wytwórnię Konstrukcji Stalowych "KONSTAL" w Chorzowie (Obecnie Alstom Konstal SA) na bazie wagonu 13N.
Pierwsza seria stopiątek miała oznaczenie typu 105N. Następnie po doświadczeniach eksploatacyjnych wagonów 105N udoskonalono projekt wagonu wprowadzając między innymi: przełączalny układ połączeń grup silników trakcyjnych podczas rozruchu, nastawnik kierunku jazdy przeniesiono na lewą stronę fotela motorniczego oraz wprowadzono kilka istotnych modyfikacji w układzie elektrycznym wagonu. Tak zmodyfikowany wagon oznaczono symbolem 105Na i wdrożono do seryjnej produkcji.
Część wagonów z pierwszej serii (105N) była i jest również modernizowana na wzór 105Na w związku z czym nie zachował się niestety żaden w pełni oryginalny wagon z pierwszej serii produkcyjnej.
W 2005 roku Zakład Komunikacji Miejskiej w Gdańsku Sp. z o. o. na prośbę Miłośników Komunikacji Miejskiej doprowadził jedną z eksploatowanych stopiątek do wyglądu oryginalnego wagonu 105N. Obecnie pojazd ten wyjeżdża na trasę jako historyczny. Na poniższych zdjęciach przedstawiam wygląd tego wagonu, a dokładnie elementów charakterystycznych dla pierwszych stopiątek (N). 
Małe szybki pod oknami przednimi
Założeniem projektowym stopiątki było bardzo duże przeszklenie nadwozia tramwaju. Jednak w raz z eksploatacją i występującymi kolizjami zdecydowano się nie stosować małych szybek na przodzie kabiny w poźniejszych seriach produkcyjnych.
Na powyższym zdjęciu widać jeszcze brak typowych dla 105Na gniazd jazdy ukrotnionej - kable podłącza się przez pokrywę w atrapie reflektorów. 
Szybki nad drzwiami - miejsce na tablice relacyjne
Kabina w przeciwieństwie do obecnie stosowanych była oddzielona od przedziału pasażerskiego jedynie płytami i barierkami. Urządzenia, które obecnie znajdują się w szafie aparatowej za kabiną umieszczone były między innymi pod stopniami wejściowymi. Dzięki temu szafa aparatowa była mniejszych rozmiarów.
Jednak podzespoły elektryczne w stopniach wejściowych nie najlepiej sprawowały się przy złej pogodzie (głównie ze względu na wilgoć) i postanowiono je zabudować w wysokiej szafie za kabin. Tak już pozostało we wszystkich kolejnych odmianach produkcyjnych. 
Niska szafa aparatowa i płyta odgrodzająca kabinę 
Drzwi do kabiny 
Wnętrze 105N
Poniższa fotografia przedstawia oryginalnie odwzorowany pulpit 105N. Obecnie takie pulpity można spotkać w niewielu miastach. Jednym z nich są Katowice, gdzie również był pomysł doprowadzenia jednego z wagonów do oryginalnego wyglądu 105N w samym zakładzie ALSTOM Konstal SA. 
Pulpit 105N 
Pulpit 105N eksploatowany w Katowicach 
Przyciski nożne sterowania (czuwak/hamulec/rozruch)
Wagon 105Na i pochodne
105Na to wagon silnikowy, wysokopodłogowy, czteroosiowy, dwuwózkowy, z każdą osią napędzaną za pomocą osobnego silnika (Bo'Bo'), przystosowany do jazdy po torze normalnym o szerokości 1435 mm oraz zasilany napięciem 600 V (-200 / +150) prądu stałego.
Wybrane kolorystyki zewnętrzne (fabryczne)
Jego największą zaletą jest czworo dwuskrzydłowych drzwi. Jedne na początku wagonu, dwoje drzwi w środku i jedne na końcu. Takie rozmieszczanie drzwi stanowczo ułatwia wymianę pasażerów na przystankach.
Budowa i wyposażenie wagonów omawianego typu zmieniała się można powiedzieć z roku na rok. Wprowadzano modernizacje, udoskonalano i eksperymentowano.
W 1993 roku zakład KONSTAL SA wyprodukował na zlecenie Przedsiębiorstwa Komunikacji Tramwajowej w Katowicach (obecnie Tramwaje Śląskie SA) sześć wagonów dwukierunkowych do obsługi ruchu podczas remontu wiaduktu w Gliwicach, który trwał do 1996 roku. Sytuacja wyglądała tak, że remontowany wiadukt uniemożliwiał dojazd zwykłym tramwajom do pętli. Składy dwukierunkowe zamiast zawracać na pętli zmieniały tor na przejściu zwrotnicowym przed wiaduktem i następnie po zmianie przez motorniczego kabiny jechały w przeciwnym kierunku. Wagony te oznaczono typrm 111N. Zastosowano w nich drzei pasażerskie z obydwu stron nadwozia (po 3 na stronę). W celu zaoszczędzenia miejsca zamiast typowych drzwi dwuskrzydłowych zastosowano drzwi harmonijkowe.
Wagony do eksploatacji liniowej łączy się w składy poprzez sprzęgnięcie dwóch pojazdów tyłami do siebie. W wyniku tego prowadzenie składu możliwe jest w obydwu kierunkach bez konieczności zawracania na pętli. 
Skład 111N 
Wagony sprzęgnięte tyłami 
Przestrzeń pasażerska z drzwiami po obydwu stronach 
Drzwi harmonijkowe 
Napędy drzwiowe analogiczne do 105Na
Na pulpicie motorniczego zamontowane zostały dodatkowe przełączniki do niezależnej obsługi drzwi z prawej i lewej strony. 
Pulpit 111N
W związku z drzwiami po obu stronach, szafę aparatową za stanowiskiem motorniczego zlokalizowano na osi wagonu. 
Szafa aparatowa za kabiną
W 2006 roku wagony 111N wypożyczone zostały ze Śląska przez Miejskie Przedsiębiorstwo Komunikacyjne SA w Krakowie do obsługi budowanej linii tramwajowej wzdłuż ulicy Pawiej.
W kilku egzemplarzach stopiątek zakłady KONSTAL wdrożyły rozruch tyrystorowy i oznaczono je jako 105NT i 106Na. Tramwaj taki poza brakiem klasycznego rozruchu oporowego miał też możliwość rekuperacji energii elektrycznej do sieci trakcyjnej podczas hamowania. W wyniku zastosowania napędu impulsowego był on o około 30% bardziej ekonomiczny. Jednak to rozwiązanie nie przyjęło się w powszechnym zastosowaniu z powodu problemów z jakością elektroniki tyrystorowej. Pojazdy te były mocno zawodne.
Wagon 105NT 
Wagon 105NT z symbolem napędu tyrystotowego
Innym rozwiązaniem była przebudowa wagonów silnikowych (sterowniczych) na doczepy czynne (105NaD), prowadzone w jeździe ukrotnionej z wagonami silnikowymi. W poznańskich Zakładach H. Cegielskiego opracowano też skład przegubowy o zonaczeniu typu 105N/2.
Przebudowy i modernizacje omawianych wagonów, a było ich naprawdę dużo, prowadzone były zarówno przez producenta - KONSTAL, jak również w ramach napraw, w stacjach remontowych przedsiębiorstw komunikacyjnych.
Dla Łodzi, Elbląga i Bydgoszczy, gdzie rozstaw szyn w torze wynosi 1000 mm (wąski tor), wyprodukowano wagony wąskotorowe oznaczone jako 805N/Na. Różnią się one od stopiątek w sumie tylko budową wózków, w których podłużnice z łożyskami osiowymi (maźnicami) przebiegają po zewnętrznych stronach kół jezdnych. 
Wózek wąskotorowy (opis na powiększniu)
Układ elektryczny jest taki sam jak w 105Na z drobną modyfikacją dla Łodzi związaną z odmienną biegunowością sieci trakcyjnej (+ szyny, - sieć jezdna). W innych miastach sieć jezdna ma biegun dodatni, a szyny toru ujemny.
Wagony typu 105Na eksploatowane są w większości miast w Polsce, w których jest komunikacja tramwajowa. Kontynuacją tego modelu są wagony 105N2k/2000 wyprodukowane w zakładach Alstom-Konstal SA w Chorzowie. 
Skład 105N2k/2000 w Warszawie
Przykładowe zmiany / modernizacje w wagonach: 
Zmodernizowany wagon (Gdańsk)
Zmodernizowany wagon (Łódź)
Zmodernizowany pulpit wagonu 105Na (Katowice) 
Wnętrze wagonu po remoncie generalnym (Katowice) 
Zlikwidowana kabina - doczepa czynna (105NaD) 
Fragment szafy aparatowej w 105NaD (opis na powiększniu) 
Wewnętrzna tablica kierunkowa elektroniczna (Kraków) 
Osłonięte wózki jezdne (Kraków) 
Zmodernizowana lampa (Kraków) 
Głośnik nagłośnienia wewnętrznego (Kraków) 
Wnętrze wagonu po remoncie generalnym (Kraków) 
Pulpit wagonu 105Nf (Warszawa)
W jednym z wagonów podczas naprawy głównej Miejskie Przedsiębiorstwo Komunikacyjne SA w Krakowie zamontowało w drzwiach fotokomórki zabezpieczające pasażerów przed przytrzaśnięciem podczas zamykania drzwi. Gdy strefa drzei jest pusta, po określonym czasie załącza się sygnał ostrzegawczy, zaczynają migać lampki ostrzegawcze na skrzyni drzwiowej i następuje zamknięcie drzwi jak w nowoczesnych wagonach.
W przypadku wykrycia przez fotokomórkę ruchu, drzwi pozostają otwarte, a gdy stanie się to w czasie zamykania, drzwi samoczynnie rewersują do pozycji otwartej i zamkną się dopiero gdy wejście będzie puste. 
Fotokomórka drzwiowa (zob. powiększenie) 
Szafa drzwiowa z oświetleniem hallogenowym
Wrocławska firma PROTRAM Sp. z o.o. (nie istnieje) modernizowała wagony typu 105Na dla MPK Wrocław Sp. z o. o. Pierwsze modernizacje wagonów realizowane w ramach napraw głównych polegały na zmianei ilości drzwi (3 wejścia zamiast 4) oraz wymianie drzwi na odskokowo - uchylne. Wprowadzono też zmiany we wnętrzach pasażerskich - wymiana siedzeń, poprawiona stylistyka wnętrza oraz modernizowano kabinę motorniczego.
Wagon po modernizacji w PROTRAM 
Zmodernizowany pulpit 
Zmodernizowane złącza międzywagonowe
W późniejszych latach w ramach modrnziacji w Portram, zmianiany był wygląd nadwozia wagonu, kabiny i przedziału pasażerskiego przy zachowaniu jak w poprzedniem przypadku typowego układu elektrycznego z wymianą niektórych podzespołów na nowsze. Pantograf typu OTK-1 zastąpiony został odbierakiem prądu firmy STEMMANN Fb700, a zamiast przetwornicy wirującej zabudowano przetwornicę statyczną. Tak zmodernizowane wagony otrzymały oznaczenie typu 105NWr i eksploatowane są wraz z doczepami czynnymi 105NWrD. 
Wagon podczas remontu w hali PROTRAM 
Wagon po remoncie 
Nowy pulpit
Przestrzeń pasażerska
Modernizowane w firmie PROTRAM swagony otrzymały wewnątrz nowoczesne trójkolorowe wyświetlacze diodowe, na których wyświetlane są informacje o numerze linii i końcówce, imieninach oraz podawana jest data i czas. 
Wyświetlacz elektroniczny multikolor
W wagonach zastosowane zostały nowoczesne i ciche drzwi dwuskrzydłowe odskokowo - uchylne firmy z autorewersowaniem. 
Stopnie wejściowe III drzwi 
Tylna szafa aparatowa
W najnowszych modernizowanych wagonach wózki jezdne miały wprowadzony pierwszy stopień usprężynowania w postaci łożyskowanych kadłubów lożysk osiowych wspartych w ramie wózka za pośrednictwem sprężyn metalowo-gumowych klinowych, realizujących również prowadzenie zestawu kołowego. Oprócz tego, drugi stopień usprężynowania został zmodyfikowany o zabudowę tłumików (amortyzatorów) hydraulicznych. 
Zmodernizowany wózek 
Usprężynowanie zestawu kołowego (opis na powiększniu)
Wagony 204WrAs
W 2005 roku wrocławski PROTRAM wybudował wagony oznaczone jako typ 204WrAs. 
Skład 204WrAs 2604+2603
Ich konstrukcja zbliżona jest do stopiątek jednak całkowicie nowa. W układzie sterowniczym zastosowano rozruch impulsowy (falownikowy) z asynchronicznymi silnikami trakcyjnymi prądu zmiennego oraz rekuperacją energii przy hamowaniu.
Kabina motorniczego jest klimatyzowana. Dokładne informacje na temat wagonu można znaleźć - tutaj.
Analogiczne modernizacje były prowadzone również u innych przewoźników. Przykładem może być MPK Łodź, które również przeprowadza gruntowne modernziacje tramwajów z zastosowaniem nowoczesnego napędu impulsowego, zmian w wypsażeniu przestrzeni pasażerskich i kabin motornczych. Wagony zyskują kompozytowe ściany czołowe, wklejane szyby i okna boczne. Wyposażane są w system monitoringu wizyjnego oraz w system informacji pasażerskiej w formie wyświetlaczy elektronicznych i układu zapowiedzi głosowych.
Poniżej przykłady łódzkie.
Wagon silnikowy i doczepa czynna (805NM)
Ściana czołowa z kompozytu i drzwi odskokowo - uchylne
Przestrzeń pasażerska
Doczepa czynna
Przedmi pomost w doczepie czynnej
Nastawnik jazdy i hamowania (1) i pulpit sterowniczy w kabinie (2)
Terminal głównego sterownika pojazdu na pulpicie
Ekran monitoringu na pulpicie
Szafa aparatowa za kabiną
Autor strony podczas prowadzenia składu 805NM