Urządzenia sterowania ruchem kolejowym i łączności > Urządzenia łączności

1) Ogólne informacje o łączności
Telekomunikacja jest to technika nadawania, przesyłania i odbioru informacji na odległość z reguły za pośrednictwem sygnałów elektrycznych.
W Polsce za telekomunikację kolejową odpowiada PKP Telekomunikacja Kolejowa "TELKOL" Spółka z o.o.

Na sieci PKP Polskie Linie Kolejowe SA można rozróżnić następujące główne rodzaje łączności:
- łączność telefoniczną,
- łączność radiotelefoniczną (VHF i GSM-R),
- urządzenia rozgłaszania przewodowego,
- urządzenia informacyjne i telewizyjne.


2) Łączność telefoniczna
W łączności telefonicznej kolejowej wyróżnia się sieć ogóloeksploatacyjną umożliwiającą porozumiewanie się wszystkich służb kolejowych na terenie całej sieci kolejowej kraju oraz na określonych (ograniczonych) zasadach z sieciami telekomunikacji publicznej. Drugi typ łączności telefonicznej to łączność ruchowa, która jest jedną z najważniejszych rodzajów łączności na sieci kolejowej, gdyż umożliwia porozumiewanie się pracowników służby ruchu w celu zapewnienia sprawnego i bezpiecznego prowadzenia pociągów.

Łączność ruchowa dzieli się na:

- Zapowiadawczą, która wykorzystywana jest do zapowiadania pociągów, a więc wymiany informacji dotyczących ruchu pociągów pomiędzy dwoma kolejnymi posterunkami zapowiadawczymi. Dyżurny ruchu wyprawiający pociąg wywołuje sąsiedni posterunek ruchu, do którego wysyła pociąg i w bezpośrednim kontakcie telefonicznym z dyżurnym ruchu tego posterunku uzgadnia przebieg pociągu. Zobacz opis prowadzenia ruchu pociągów na szlakach - tutaj.

 
Stanowisko dyżurnego ruchu w nastawni dysponującej (posterunek zapowiadawczy)

   
Telefoniczna centralka typu KTE

W nowych rozwiązaniach centralki telefoniczne zastępuje się nowoczesnymi urządzeniami dyspozytorskimi. Poniższa fotografia przedstawia takie urządzenia w postaci ekranu dotykowego LCD, który jak typowa centralka służy, do porozumiewania się z różnymi posterunkami na stacji i sąsiedztwie.

 
Nowoczesne centralki łączności telefonicznej

Prowadzenie ruchu pociągów na szlaku omawia Instrukcja Ir-1 - zobacz instrukcję oraz opis prowadzenia ruchu kolejowego - tutaj.

Łącznosć strażnicowa służy do porozumiewania się dyżurnych ruchu z dróżnikami przejazdowymi. Dyżurny ruchu z posterunku zapowiadawczego informuje posterunek dróżnika o nadjeżdżającego pociągu poprzez przesłanie odpowiednich sygnałów akustycznych z wykorzystaniem łączności telefonicznej (np. 1 dzwonek długi dla kierunku nieparzystego lub 2 dzwonki krótkie dla kierunku parzystego). Na budynkach posterunków zabudowuje sie dzwonki pełniące rolę powtarzaczy dzwonka telefonicznego, tak by informacja była dobrze słyszalna, gdyby np. dróżnik przebywał poza budynkiem posterunku.
Na te sygnały dróżnik musi się zgłosić i potwierdzić odebrany sygnał osobiście. Po zgłoszeniu się do dyżurnego ruchu wszystkich dróżników na danej linii odnotowuje on ten fakt w dzienniku ruchu, gdzie jest specjalna rubryka o powiadomieniu dróżników, a potem podaje sygnał zezwalający na semaforze wyjazdowym.

 
Dziennik ruchu posterunku zapowiadawczego i rubryki dotyczące powiadamiania dróżników przejazdowych

 
Powtarzacze zewnętrzne dzwonków telefonicznych na posterunkach dróżników

   
Posterunek dróżnika przy przejeździe

  
Dróżnik przed posterunkiem podczas przejazdu pociągu


- Stacyjną, która występuje tylko na terenie stacji i służy do porozumiewania się personelu, który jest związany z pracą stacyjną. Centralnym punktem sieci stacyjnej jest dyżurny dysponujący, który przy jej pomocy może łączyć się z innymi posterunkami stacyjnymi, jednostkami technicznej obsługi pociągów itp.

- Dyspozytorską, która jest wykorzystywana przez służby dyspozytorskie, czyli nadrzędne w stosunku do służby ruchu bezpośrednio sterującej ruchem pociągów.
Głównym zadaniem służb dyspozytorskich jest koordynacja i kontrola przewozów na obszarze im podległym.
Dyspozytor ma przed sobą graficzny rozkład jazdy pociągów, plany przejścia składów i lokomotyw. Na te plany nanosi rzeczywisty bieg pociągów. Może też zarządzić doraźne zmiany w rozkładach jazdy, wydając stosowne polecenia dyżurnym ruchu podległego odcinka, organizuje ruch w razie komplikacji ruchowych itp.


Istnieją jeszcze inne sieci łączności telefonicznej takie jak na przykład: łączność telekonferencyjna (prowadzenie narad roboczych), łączność wypadkowa (uruchamiana na okres usuwania skutków wypadków) oraz łączność elektrotrakcji.
Ta ostatnia dotyczy komunikowania się w ramach systemu zasilania sieci trakcyjnej.
Dyspozytor zasilania i sieci z centralnej dyspozytorni utrzymuje kontakt z ekipami technicznymi na posterunkach energetycznych (np. na podstacjach trakcyjnych) i innych miejscach związanych z gospodarką energetyczną.

   
Dyspozytornia zasilania (PGE Energetyka Kolejowa)

3) Łączność radiotelefoniczna
Jest to łączność bezprzewodowa umożliwiająca porozumiewanie się na odległość pomiędzy obiektami stacjonarnymi (np. posterunki), a obiektami ruchomymi (np. pojazdy trakcyjne) jak również w wyjątkowych sytuacjach powyższe między sobą.

Na sieci PKP PLK S.A. rozpowszechniona jest łączność analogowa oraz wdrażana jest łączność cyfrowa GSM-R (GSM-Railway)

Specyfikacja ogólna łączności radiotelefonicznej analogowej VHF
Częstotliwości w ramach kanałów pociągowych:
    - kanał R1 - 150,100 MHz
    - kanał R2 - 150,150 MHz
    - kanał R3 - 150,225 MHz
    - kanał R4 - 150,325 MHz
    - kanał R5 - 150,375 MHz
    - kanał R6 - 150,450 MHz
    - kanał R7 - 150,575 MHz

Modulacja: FM,
Transmisja: Simpex.

   
Anteny radiołączności analogowej na nastawni (VHF)


Maszt z anteną przy stacji (VHF)

Specyfikacja ogólna łączności radiotelefonicznej cyfrowej GSM-R

Łączność cyfrowa GSM-R jest w trakcie wdrażania na sieci PKP PLK SA. Wszystkie produkowane i modernizowane pojazdy trakcyjne po 2017 roku muszą być wyposażone w urządzenia do radiołącznosci analogowej oraz cyfrowej GSM-R.

Słuchawka i manipulator radiotelefonu VHF/GSM-R


Maszt radiowy GSM-R

Zobacz opis systemu GSM-R w ramach opisu ERTMS - tutaj.

Rozróżnia się dwa rodzaje łączności radiotelefonicznej:

- Radiołączność liniowa, która umożliwia porozumiewanie się personelu na pojazdach kolejowych z personelem punktów stałych, które znajdują się wzdłuż linii kolejowej, po której jedzie pociąg.
W ramach łączności radiotelefonicznej liniowej występują: sieć pociągowa, sieć pociągów służby drogowej oraz sieć dyspozytora sieci trakcyjnej i zasilania.

W posterunkach ruchu oraz na pojazdach trakcyjnych zainstalowane są urządzenia radiotelekomunikacyjne w postaci radiotelefonów przewoźnych składających się z manipulatorów pulpitowych i zespołów nadawczo - odbiorczych.

 
Antena dachu pociągu

   
Zespół N/O i zasilacz radiotelefonu 



Manipulatory radiotelefonów:

   
Manipulator 3066 zestawu przewoźnego 3006 prod. RADMOR SA

  
Manipulator "Koliber" radiotelefonu prod. RADIONIKA Sp. z o.o.

   
Manipulator F747 radiotelefonu prod. PYRYLANDIA Sp. z o. o.


Do łączności maszynisty z dyżurnym ruchu i odwrotnie wykorzystywane są określone kanały radiołączności pociągowej (7 kanałów) określone dla danych linii kolejowych.

   
Wybrany kanał na wyświetlaczu radiotelefonu

Kanały oznaczone są symbolami R1, R2,..., R7, a o tym na którym kanale realizowana jest łączność pociągowa na danym odcinku linii informują maszynistę wskaźniki W28 oraz informacje w służbowym rozkładzie jazdy.

   
Wskaźnik W28
Oznacza, że od tego miejsca zmienia się kanał radiołączności pociągowej na podany na wskaźniku.


   
Wskaźnik W29
Oznacza, że należy nawiązać łączność radiową z dyżurnym ruchu odcinkowym. Wskaźnik ten jest stosowany na liniach, gdzie ruch prowadzi dyżurny ruchu odcinkowy - na nastawni zdalnego sterowania (dawniej nastawnia odcinkowa).


- Radiołączność stacyjna występuje na stacjach rozrządowych oraz na każdej stacji gdzie realizowane są prace manewrowe i jest stała drużyna manewrowa oraz lokomotywa manewrowa.
Z sieci radiołączności stacyjnej korzysta personel służby ruchu - dyżurni ruchu, ustawiacze, manewrowi, personel służby wagonowej - rewidenci taboru, personel służby handlowej - ekspedytorzy, spisywaczo-odprawiacze.

4) System bezpieczeństwa RADIO-STOP
Dla poprawy bezpieczeństwa ruchu pojazdów trakcyjnych stosuje się układ RADIO-STOP nazywany również układem RADIO-ALARM. Urządzenie to zespolone jest z radiotelefonem pociągowym.
Jego uruchomienie następuje poprzez wciśnięcie przycisku "Alarm".

   
Przycisk ALARM na radiotelefonie

Odebranie sygnału ALARM powoduje natychmiastowe wdrożenie nagłego hamowania wszystkich pojazdów trakcyjnych znajdujących się w zasięgu pracy radiotelefonu, z którego sygnał został wyemitowany.
Do testowania układu RADIO-STOP wykorzystywany jest kanał testowy R10 (150,350 MHz).

5) Urządzenia rozgłaszania przewodowego
Podstawową cechą tych urządzeń jest ich jednokierunkowy tryb działania (nadawca => odbiorca) i służą do podawania komunikatów głosowych do personelu np. na stacjach rozrządowych (urządzenia dyspozytorskie).
Powszechnie jednak urządzenia rozgłaszania (informacyjne) stosuje się na stacjach i przystankach osobowych w celu poinformowania podróżnych o aktualnie przyjeżdżających i odjeżdżających pociągach oraz komunikatów pomocniczych.

a) Zapowiadanie przez megafonistę/megafonistkę:
Obecnie na wielu stacjach zapowiadanie pociągów realizowane jest przez megafonistów, którzy zgodnie z rozkładem jazdy i aktualną sytuacją ruchową (w porozumieniu z dyżurnymi ruchu) podają odpowiednie zapowiedzi.
W przypadku małych stacji / przystanków osobowych zapowiadanie pociągów może realizować dyżurny ruchu z pobliskiego posterunku ruchu (np. nastawni).

   
Stanowisko megafonisty (opis na powiększeniu)

   
Urządzenie mikrofonowe

 
Monitory Elektronicznego Dziennika Ruchu (opis na 1 powiększeniu)

Ponieważ co jakiś czas z megafonów stacyjnych mogą być podawane stałe komunikaty dotyczące na przykład bezpieczeństwa, ofert przewozowych itp., to wśród urządzeń zapowiadających w pomieszczeniu megafonisty zainstalowany może być odtwarzacz umożliwiający emisję komunikatów stałych nagranych na nośniku.
Megafony peronowe podłączone są grupami do wzmacniaczy. Te z kolei połączone są z głównym sterownikiem nagłośnienia, do którego przyłączony jest mikrofon oraz odtwarzacz.

 
Megafony peronowe

b) Zapowiadanie przez SYNTEZATOR MOWY
Obecnie w ramach modernizacji stacji i przystanków wprowadzane są systemy zapowiadania z wykorzystaniem syntezatorów mowy. W efekcie tego stanowisko megafonisty/megafonistki powoli zanika.

c) Inne urządzenia rozgłoszeniowe
Do urządzeń rozgłaszania przewodowego zalicza się również urządzenia głośnomówiące w pociagach służące do podawania komunikatów pasażerom podczas jazdy pociągu.

   
Głośnik w przedziale wagonu pasażerskiego IC

 
Stanowiska kierowników pociągu do podawania i sterowania komunikatami w pociągach

6) Urządzenia sygnalizacyjne
Do urządzeń sygnalizacyjnych należą urządzenia alarmowe, służące do powiadamiania o niebezpieczeństwie oraz urządzenia sygnalizacyjne informacyjne służące do podawania informacji.
Urządzenia informacyjne najłatwiej spotkać na stacjach i przystankach kolejowych w postaci tablic informacyjnych, urządzeń zegarowych itp.

   
Diodowy tablica peronowa

   
Diodowa tablica zbiorcza

   
Paletowa tablica peronowa

   
Paletowa tablica zbiorcza

     
Pole tablicy paletowej (1) i mechanizm napędowy (2)

 
Nowoczesna tablica peronowa - LCD

 
Nowoczesne tablice zbiorcze - LCD

   
Monitory LCD z rozkładem

Obecnie za wyświetlanie informacji na tablicach odpowiadają systemy komputerowe. Dawniej służyły do tego celu specjalne stanowiska sterownicze, gdzie komunikaty ustalało się czterdziestopozycyjnym przełącznikiem lub poprzez czytnik kart dziurkowanych. W nowoczesnych systemach systemu informacji pasażerskiej skrajne tablice przy peronach wyposażone są w czujniki stwierdzające odjazd pociągu z peronu w celu wygaszenia informacji wyświetlonej na tablicy.

 
Tablica LCD z czujnikiem detekcji odjazdu pociągu


Tablica LCD

Zegary, które widzimy na stacjach lub przystankach osobowych są elementami wtórnymi całego systemu.
W skład urządzeń zegarowych wchodzą centrale zegarowe, czyli elementy sterujące i kontrolno-sygnalizacyjne, których podstawową częścią jest zegar główny odpowiedzialny za wskazywanie prawidłowo czasu. Centrale zegarowe wysyłają odpowiednie sygnały elektryczne, które poprzez układ kabli elektrycznych są transmitowane do zegarów elektrycznych wtórnych, czyli urządzeń odbiorczych znajdujących się w różnych miejscach stacji / przystanków. Otrzymywane przez urządzenia zegarowe wtórne sygnały elektryczne służą do sterowania wskazówkami (najczęściej w rytmie minutowym).

   
Zegar elektryczny wtórny wskazówkowy 

   
Zegar cyfrowy na budynku dworca

7) Urządzenia telewizyjne
Urządzenia telewizyjne służą do bieżącego przekazywania wizji lub wizji i fonii z miejsca nadawania (np. kamery) do miejsca odbioru (np. monitora).
Rozróżnić tu można urządzenia telewizji przewodowej (przemysłowej), które transmitują sam obraz za pośrednictwem infrastruktury kablowej oraz urządzenia telewizji programowej, czyli takie, które umożliwiają transmisję obrazu i dźwięku programów telewizyjnych emitowanych drogą kablową lub antenową.
Na kolei system telewizji przemysłowej wykorzystywany jest głównie do monitorowania stacji (sytuacji ruchowej, potoków pasażerskich), przejazdów kolejowych sterowanych na odległość, okręgow nastawczych oraz na przykład prac przeładunkowych i manewrowych.

 
Kamera monitorująca przejazd kolejowy (1) oraz peron (2)

   
Ekrany monitoringu stacji


Monitory do stwierdzania końca pociągu


System telewizji programowej można spotkać na dużych dworcach kolejowych takich jak na przykład Warszawa Centralna, gdzie na peronach zainstalowane są telewizory z bieżącym programem telewizyjnym jednej ze stacji.

   
Telewizor na peronie dworca Warszawa Centralna (2010 rok)