Prowadzenie ruchu pociągów na szlakach > Blokada liniowa i zapowiadanie pociągów

1) Podstawowe informacje
Zapewnienie wysokiego poziomu bezpieczeństwa w ruchu kolejowym jest realizowane dzięki uzależnieniu urządzeń sterowania ruchem kolejowym sąsiednich posterunków ruchu (stacji, mijanek, odgałęzień) poprzez układ tak zwanej blokady liniowej.


Blokada liniowa (na szlaku) i stacyjna (na obszarze stacji)
BS - obszar BLOKADY STACYJNEJ - tory stacyjne
BL - obszar BLOKADY LINIOWEJ - tory szlakowe

Blokada stacyjna uzależnia nastawnie tego samego posterunku ruchu, czyli na przykład w obrębie stacji (zobacz opis - tutaj), a blokada liniowa, o której jest mowa w tym rozdziale, są to urządzenia techniczne przeznaczone do regulacji następstwa pociągów oraz ustalenia kierunku ruchu na szlaku (uzależnienie czynności nastawni sąsiednich posterunków ruchu).

Informacje na temat typów urządzeń sterowania ruchem kolejowym można znaleźć - tutaj.

Rozróżnia się dwa podstawowe rodzaje blokad liniowych: blokadę półsamoczynną i samoczynną (opis poniżej).

2) Prowadzenie pociągów na szlakach z półsamoczynną blokadą liniową (PBL)
Półsamoczynna blokada liniowa to blokada liniowa powodująca takie zadziałanie i obsługiwanie urządzeń SRK, aby wyprawienie na szlak / odstęp następnego pociągu było możliwe pod warunkiem, że personel posterunku ruchu, znajdującego się na końcu szlaku / odstępu, potwierdził iż poprzedni pociąg w całości opuścił ten odstęp. Ruch na szlaku z PBL prowadzi się na podstawie obsługi urządzeń blokady liniowej odpowiednich dla zastosowanego na posterunkach ruchu typu urządzeń sterowania ruchem kolejowym (np. urządzenia kluczowe ręczne, mechaniczne scentralizowane, elektryczne przekaźnikowe lub elektryczne komputerowe). Zobacz opis jednoodstępowej półsamoczynnej blokady liniowej (PBL) - tutaj.

W zależności od tego, czy to jest szlak jednotorowy dwukierunkowy, czy dwutorowy jednokierunkowy, czy dwutorowy dwukierunkowy - inaczej wyglądają i są obsługiwane urządzenia PBL dla każdego rodzaju szlaku.

Najczęściej spotykanym typem półsamoczynnej blokady liniowej na szlakach zarządzanych przez PKP Polskie Linie Kolejowe SA jest blokada trzyokienkowa typu "C", która charakteryzuje się tym, że do jej obsługi wykorzystywane są trzy bloki działające parami:
- blok pozwolenia (Poz)
- blok początkowy (Po)
- blok końcowy (Ko)

Blok pozwolenia (Poz) - służy do dania zgodny na wyprawienie pociągu przez sąsiedni posterunek.
Blok początkowy (Po) - służy do oznajmienia wyjazdu pociągu na szlak.
Blok końcowy (Ko) - informuje o jego przyjeździe ze szlaku.

Poniższy schemat prezentuje układ bloków i ich działanie w parach:


Animacja układu bloków i ich działania w parach
Linie oznaczają współpracę bloków parami
PZ - posterunek zapowiadawczy (nastawnia)

Stan zasadniczy dla bloku pozwolenia ustalany jest zgodnie ze wzrostem kilometrowania linii kolejowej. Wzrost ten według zasady przyjętej na kolei odpowiada kierunkowi od lewej do prawej, analogicznie jak system oznaczeń np. semaforów.
Pozwolenie w stanie zasadniczym urządzeń blokady ma posterunek ruchu wyprawiający pociągi zgodnie ze wzrastającym kilometrowaniem.
Bloki mają swoje nazwy w postaci oznaczeń semaforów wjazdowych / wyjazdowych, których dotyczą.


Bloki w stanie zasadniczym i ich oznaczenia
A, F - semafory wjazdowe
B, C, D, E - semafory wyjazdowe

Żądać pozwolenia może stacja, która tego pozwolenia nie ma (okienko Poz jest czerwone) jednak tylko w sytuacji okienka blokowe Po i Ko są białe, co oznacza, że szlak jest wolny.

W zależności od rodzaju szlaku stosuje się odpowiednią konfigurację bloków według poniższych opisów.



a) szlaki jednotorowe z ruchem dwukierunkowym
Na szlakach jednotorowych z ruchem dwukierunkowym stosuje się bloki jak opisane wcześniej.
Wyprawianie w takiej sytuacji pociągu na szlak wiąże się z żądaniem pozwolenia na wyprawienie, daniem pozwolenia, oznajmieniem odjazdu pociągu i oznajmieniem przyjazdu pociągu.
Wszystkie te czynności wykonuje się telefonicznie wraz z obsługą bloków oraz odpowiednimi zapisami w dzienniku ruchu, co ilustrują kolejne poniższe schematy.


Stan zasadniczy bloków (rodzaj semaforów pokazany przykładowo)

Wyprawianie pociągu z posterunku B do A na szlaku jednotorowym z ruchem dwukierunkowym.
Posterunek B, chce wyprawić pociąg do posterunku A:
1. Dyżurny ruchu posterunku B żąda telefonicznie od posterunku A pozwolenia.
2. Otrzymuje telefoniczne pozwolenie + zmiana stanu bloku Poz przez posterunek A.


Dana zgoda dla posterunku B. Na posterunku A blok Poz zablokowany (brak możliwości podania sygnału zezwalającego)

Czas dania / otrzymania zgody, której potwierdzeniem jest zmiana stanu bloku Poz odnotowują w dzienniku ruchu obaj dyżurni.

3. Dyżurny ruchu posterunku B ustawia sygnał zezwalający na jazdę - pociąg wyjeżdża na szlak. Gdy na semaforze wyjazdowym sygnał zmieni się na "Stój" dyżurny ruchu posterunku B powiadamia telefonicznie dyżurnego posterunku A , że pociąg wyjechał na szlak. Blokuje blok Po, który działa w parze z blokiem Ko przeciwnego posterunku. Blokada wskazuje, że szlak jest zajęty.

Blokada wskazuje zajętość szlaku - pociąg jedzie z posterunku B do A

Telefoniczne potwierdzenie czasu zablokowania bloku Po (wyjazd pociągu) odnotowują w dziennikach ruchu obaj dyżurni.

4. Gdy pociąg wjedzie na posterunek A i nastąpi zmiana sygnału na semaforze wjazdowym na "Stój", dyżurny ruchu posterunku A powiadamia telefonicznie dyżurnego ruchu posterunku B, że pociąg wjechał w całości. Blokuje blok końcowy Ko, potwierdzając tym samym, ze szlak jest wolny

Pociąg wjechał na posterunek A - blokada wskazuje, że szlak jest wolny

Telefoniczne potwierdzenie czasu zablokowania bloku Ko odnotowują w dziennikach ruchu obaj dyżurni.
 
 



b) szlaki dwutorowe z ruchem jednokierunkowym po każdym torze
Na szlakach dwutorowych z ruchem jednokierunkowym na każdym z torów szlakowych przy stosowaniu blokady liniowej półsamoczynnej stosuje się tylko bloki: początkowy (Po) i końcowy (Ko).
Każdy posterunek ma swój tor szlakowy po którym prowadzi ruch w kierunku zasadniczym, w związku z czym przy normalnym prowadzeniu ruchu blok pozwolenia nie jest potrzebny, gdyż nie ma możliwości wpuszczenia dwóch pociągów jadących z przeciwnym kierunku na ten sam tor.


Blokada półsamoczynna na szlaku dwutorowym z ruchem prowadzonym jednokierunkowo po danym torze
Dyżurny ruchu dysponuje tym torem szlakowym szlaku dwutorowego, na który wyprawia pociągi w kierunku zasadniczym (po torze prawym patrząc w kierunku jazdy)

Wyprawienie pociągu po takim szlaku wiąże się jedynie z telefonicznym oznajmieniem odjazdu pociągu i zablokowaniem bloku początkowego (Po) oraz oznajmieniem przyjazdu pociągu przez zablokowanie bloku końcowego Ko.

Posterunek A, wyprawia pociąg do posterunku B. Dyżurny ruchu posterunku A informuje telefonicznie dyżurnego ruchu posterunku B, że będzie wyprawiał pociąg na tor szlakowy nr 1. Jeżeli nie ma sprzeciwu ze strony dyżurnego ruchu z posterunku B, to dyżurny A podaje sygnał zezwalający na jazdę na semaforze wyjazdowym posterunku A - pociąg wyjeżdża na szlak. Gdy sygnał na semaforze zostanie zmieniony na "Stój" po wyjeździe pociągu dyżurny ruchu posterunku A powiadamia telefonicznie dyżurnego ruchu posterunku B o wyjeździe pociągu i blokuje blok początkowy Po.  Godzinę zablokowania bloku Po (wyprawienie pociągu) odnotowują obaj dyżurni w dziennikach ruchu.
Gdy pociąg dojedzie na posterunek B i nastąpi zmiana sygnału na semaforze wjazdowym na "Stój", dyżurny ruchu informuje telefonicznie dyżurnego ruchu posterunku A o przyjeździe pociągu w całości i blokuje blok końcowy Ko, co oznacza, że tor szlakowy nr 1 jest wolny. Tym samym blokada liniowa wróciła to stanu zasadniczego. Godzinę zablokowania bloku Ko odnotowują obaj dyżurni w dziennikach ruchu.

Wyprawianie pociągu z posterunku A do B na szlaku dwutorowym z ruchem jednokierunkowym

Gdy zaistnieje konieczność wyprawienia pociągu po torze przeciwnym do zasadniczego to drużyna pociągowa otrzymuje od dyżurnego ruchu rozkaz pisemny N, informujący, że jazda odbywać się będzie po torze lewym, przeciwnym do zasadniczego.


Formularz rozkazu pisemnego "N"


c) szlaki dwutorowe z ruchem dwukierunkowym po każdym torze
Na szlakach dwutorowych z ruchem dwukierunkowym (dwukierunkowa blokada liniowa) po każdym torze sytuacja w prowadzeniu ruchu pociągów przy udziale blokady półsamoczynnej jest analogiczna do omówionej sytuacji na szlaku jednotorowym z tą różnicą, że tu każdy tor szlakowy ma niezależne 3 bloki - blok: pozwolenia, początkowy i końcowy.


Blokada półsamoczynna na szlaku dwutorowym z ruchem prowadzonym dwukierunkowo na obydwu torach
PBL - stan zasadniczy dla toru 1 i 2

Wyprawianie pociągów w kierunkach zasadniczych (właściwych) odbywa się analogicznie jak w przypadku szlaków dwutorowych z ruchem jednokierunkowym (pkt. b). Obsługiwane wtedy są tylko bloki początkowe i końcowe natomiast blok pozwolenia pozostaje w stanie zasadniczym, czyli zgodnym z zasadniczym ruchem pociągów.
Gdy wystąpi konieczność wyprawienia pociągu na tor lewy, przeciwny do zasadniczego, to stosuje się prowadzenie ruchu takie jak przy liniach jednotorowych dwukierunkowych, gdzie poprzez zmianę stanu bloku pozwolenia (w stosunku do stanu zasadniczego), otrzymuje się zgodę na wyprawienie pociągu na kierunek przeciwny do zasadniczego. Semafory wyjazdowe przystosowane do wyświetlania sygnału zezwalającego na wyjazd pociagu, na tor lewy, wyposażone są we wskaźniki W24. Podświetlenie takiego wskaźnika informuje drużynę trakcyjną o wyjeździe pociągiem na tor lewy przeciwny do zasadniczego.

 
Wskaźnik W24
Oznacza wyjazd na tor szlaku dwutorowego w kierunku przeciwnym do zasadniczego (jazda po torze niewłaściwym). Sygnał wyświetla się na wskaźniku w momencie wyświetlenia na semaforze sygnału zezwalającego na jazdę.


FILM - wyświetlenie na semaforze półsamoczynnym sygnału zezwalającego na jazdę (S10) ze wskaźnikiem W24 - wyjazd na tor lewy przeciwny do zasadniczego

Poniżej przykładowe jazdy pociągowe: WJAZD, WYJAZD i PRZEJAZD pociągu.

WJAZD POCIĄGU (przebieg wjazdowy)
Pociąg na szlaku (zablokowany blok Po przez sąsiedni posterunek). Dyżurny ruchu ustawia drogę przebiegu do semafora "E" i wyświetla sygnał zezwalający na semaforze "L" (tu sygnał S3) - pociąg wjeżdża na stację. Po zmianie sygnału na "Stój" na semaforze L dyżurny ruchu blokuje blok "Ko", potwierdzając przyjazd pociagu do posterunku, z którego pociąg przyjechał.

WYJAZD POCIĄGU (przebieg wyjazdowy)
Pociąg na stacji, dyżurny ruchu po uzyskaniu zgody od sąsiedniego posterunku ustawia drogę przebiegu i wyświetla sygnał zezwalający na semaforze wyjazdowym "E" - pociąg wyjeżdża ze stacji. Po zmianie sygnału na "Stój" na semaforze 'E" dyżurny ruchu blokuje blok Po informując sąsiedni posterunek, że pociąg jest na szlaku.



PRZEJAZD POCIĄGU (przebieg wjazdowy i przebieg wyjazdowy - przebiegi bez zatrzymania na stacji)
Pociąg na szlaku (zablokowany blok Po przez sąsiedni posterunek). Dyżurny ruchu ustawia pierwszą drogę przebiegu i wyświetla sygnał zezwalający na semaforze wjazdowym "L", a po uzyskaniu zgody na wyprawienie pociągu do kolejnego posterunku ruchu ustawia drugi przebieg i wyświetla sygnał zezwalający na semaforze wyjazdowym "E". Po wjeździe pociągu na stację i osłonięciu go sygnałem "Stój" na semaforze "L" dyżurny ruchu blokuje blok "Ko", potwierdzając przyjazd pociągu do posterunku, z którego pociąg przyjechał. Po wyświetleniu sygnału "Stój" na semaforze wyjazdowym "E", dyżurny ruchu blokuje blok "Po" dla posterunku, do którego pociąg został wyprawiony.

Jak było wspomniane wcześniej, ruch na szlakach z półsamoczynną blokadą liniową prowadzi się na podstawie obsługi urządzeń blokady liniowej odpowiednich dla zastosowanego na posterunkach ruchu typu urządzeń sterowania (zobacz opis urządzeń sterowania ruchem kolejowym - tutaj) oraz na podstawie odpowiednich zapisów w dzienniku ruchu, zgodnie z powyżej przedstawionymi zasadami.

Obsługa bloków w nastawniach z urządzeniami mechanicznymi 
W takich nastawniach do zmiany stanu bloków używa się klawiszy blokowych natomiast stan blokady wizualizowany jest w okienkach blokowych opisanych odpowiednio na tabliczkach.

 
Aparat blokowy
tabliczki opisowe czerwone - blokada liniowa
tabliczki opisowe czarne - blokada stacyjna

   
Klawisze blokowe do zmiany stanu blokady

   
Okienko blokowe - wskaźnik stanu bloku - czerwony / biały



Obsługa bloków w nastawniach z urządzeniami przekaźnikowymi
W takim typie urządzeń blokadą półsamoczynną steruje się za pośrednictwem przycisków na pulpicie kostkowym, a stan blokady obserwuje się na wskaźnikach świetlnych pulpitu.

   
Manipulatory i wskaźniki na pulpicie kostkowym w nastawni (opis na powiększeniu)


Manipulatory blokady liniowej na panelu operatorskim nastawni


Obsługa bloków w nastawniach z urządzeniami komputerowymi:
Przy urządzeniach komputerowych stan blokady zmienia się poprzez użycie odpowiednich komend komputerowych - klikanie myszką w odpowiednie miejsca na ekranie komputera.
Na ekranie pojawia się również wizualizacja stanu blokady.

   
Wizualizacja stanu blokady na ekranie komputera (opis na powiększeniu)

Dodatkowe informacje na temat PBL można znaleźć - tutaj.

3) Prowadzenie pociągów na szlakach z wieloodstępową samoczynną blokadą liniową (SBL)
Gdy na szlaku zastosowana jest wieloodstępowa samoczynna blokada liniowa to dyżurny ruchu posterunku ruchu obserwuje wskazania powtarzaczy stanu blokady (zajętości odcinków) na pulpicie nastawczym.
Powtarzacze w zależności od zastosowanych urządzeń srk w nastawni, to kontrolne punkty w postaci światła na pulpicie, szczeliny na pulpicie kostkowym, a w urządzeniach komputerowych wizualizacja na ekranie komputera za pośrednictwem odpowiednich symboli i kolorów.

   
3 powtarzacze SBL na planie świetlnym (opis na powiększeniu)


3 powtarzacze SBL na pulpicie kostkowym 

Gdy szlak jest podzielony na co najmniej 3 lub więcej odstępów na planie świetlnym / pulpicie kostkowym wizualizowane są 3 odcinki zbliżania i 3 odcinki oddalania SBL. W urządzeniach komputerowych wizualizowana jest często większa ilość odcinków zbliżania / oddalania
Jeżeli odstępów na szlaku jest mniej, to wówczas powtarzany jest stan tylu odcinków zbliżania i oddalania, ile ich w rzeczywistości jest. W takiej sytuacji może być zastosowany również powtarzacz sygnałowy semafora wjazdowego na sąsiedni posterunek ruchu.

Sygnały na semaforach odstępowych wieloodstępowej samoczynnej blokady liniowej (SBL) są zależne od stanu zajętości odstępów i sygnałów podawanych przez kolejne semafory.
W przypadku wyposażenia szlaku w semafory odstępowe półsamoczynne istnieje możliwość przełączenia ich w tryb działania samoczynnego - tzw. opcję samoczynności. Opcja samoczynności może być uruchomiona, gdy na żadnym odcinku drogi przebiegu, sygnalizowanej semaforami półsamoczynnymi przełączonymi na samoczynność, nie znajduje się żaden pociąg i gdy co najmniej dwa odcinki zbliżania na planie świetlnym w nastawni nie wykazują zajętości.
Gdy samoczynność semaforów półsamoczynnych nie jest załączona to pociągi należy wyprawiać z posterunku ruchu (stacji) wówczas, gdy zasadniczo co najmniej dwa odcinki oddalania na planie świetlnym nie wykazują zajętości i nie ma przeszkód do jazdy.
Wyjątek stanowi sytuacja gdy prędkość jazdy ostatniego wyprawionego na odstęp pociągu jest równa lub większa prędkości następnego pociągu, który ma być wyprawiony. W takiej sytuacji pociąg ten można wyprawić z posterunku ruchu (stacji) gdy co najmniej pierwszy odcinek oddalenia na planie świetlnym nie wykazuje zajętości, a urządzenia zezwalają na podanie odpowiedniego sygnału i nie ma przeszkód do jazdy.
Ważną informacją jest zapis w instrukcji Ir-1 (R1) - zobacz instrukcję, że odcinek toru, który znajduje się pomiędzy semaforem wyjazdowym posterunku ruchu, a pierwszym semaforem odstępowym blokady samoczynnej, nie uważa się za odstęp, jeżeli długość tego odcinka jest mniejsza od obowiązującej drogi hamowania.

Przy sprawnych urządzeniach srk, przy wyprawianiu pociągu na tor szlakowy odstępu w kierunku zasadniczym, obowiązuje podawanie do sąsiedniego obsługiwanego posterunku zapowiadawczego telefonicznej informacji o numerze wyprawianego pociągu i dodatkowych informacji (jeżeli są konieczne) według określonych zasad. W przypadku wyprawiania kilku pociągów w następstwie odstępów blokowych, należy sąsiedniemu posterunkowi zapowiadawczemu podać numery wyprawianych pociągów wraz z ewentualnymi wymaganymi dodatkowymi informacjami.

By nie powodować niepotrzebnego hamowania pociągu lub wręcz jego zatrzymania przed wjazdem na posterunek ruchu (stację), dyżurny ruchu przyjmujący pociąg powinien podać (jeżeli to możliwe) sygnał zezwalający na jazdę na semaforze wjazdowym posterunku ruchu najpóźniej w momencie, gdy pociąg będzie przynajmniej 2 odstępy blokowe przed semaforem wjazdowym do tego posterunku (stacji). Takie działanie spowoduje, że maszynista na kolejnych semaforach samoczynnych odstępowych będzie miał podane odpowiednie sygnały zezwalające na jazdę.
Każdy ostatni semafor SBL jest wyposażony we wskaźnik W18, który informuje drużynę pociągową, że następnym semaforem jest semafor wjazdowy (półsamoczynny). Na blokadzie SBL czterostawnej dodatkowo każdy semafor SBL przed semaforem ze wskaźnikiem W18 jest oznaczony wskaźnikiem W1.

Informacje na temat przepisów i zasad działania dotyczących wieloodstępowych samoczynnych blokad liniowych można znaleźć tutaj.

Na szlaku jednotorowym dwukierunkowym wyposażonym w SBL, jak na każdym szlaku jednotorowym, jest ustalony jeden kierunek ruchu, jako uprzywilejowany. Najczęściej jest to kierunek zgodny ze wzrastającym kilometrowaniem na linii. Według tego kierunku jest ustalony stan zasadniczy blokady liniowej (każdego typu).
Jeżeli SBL znajduje się w stanie zasadniczym (szlak jest wolny) to świecą się semafory kierunku uprzywilejowanego, natomiast dla kierunku przeciwnego semafory są wygaszone, z wyjątkiem ostatniego semafora SBL ze wskaźnikami W18, który zawsze wyświetlają sygnał, gdyż stanowi tarczę ostrzegawczą dla semafora wjazdowego. Przełączenie kierunku ruchu następuje po telefonicznym porozumieniu dyżurnych ruchu sąsiednich posterunków ruchu i po obsłużeniu odpowiednich manipulatorów blokady (żądania pozwolenia, dania pozwolenia) według ustalonych zasad obsługi tych urządzeń - sytuacja podobna do tej z PBL.


Blokada samoczynna trzystawna na szlaku jednotorowym z ruchem dwukierunkowym (SBL dwukierunkowa)
a - semafory wyjazdowe (półsamoczynne)
b - semafory wjazdowe (półsamoczynne)
c - semafory odstępowe samoczynne
d - semafory ze wskaźnikiem W18 pełniące rolę tarczy ostrzegawczej semafora wjazdowego



Blokada samoczynna trzystawna na szlaku dwutorowym z ruchem prowadzonym jednokierunkowo po każdym torze (SBL jednokierunkowa)

Na szlaku dwutorowym z dwukierunkową SBL (urządzenia SRK umożliwiają jazdę po obydwu torach w dwóch kierunkach), w stanie zasadniczym obrazy sygnałowe wyświetlają semafory dla kierunków zasadniczych, natomiast te dla jazd po torach lewych (przeciwnych do kierunków zasadniczych) są wygaszone, z wyjątkiem ostatnich semaforów SBL ze wskaźnikami W18, które zawsze wyświetlają sygnał adekwatny do wskazań semaforów wjazdowych.


Blokada samoczynna trzystawna na szlaku dwutorowym z ruchem prowadzonym dwukierunkowo na obydwu torach (SBL dwukierunkowa)

   
Dwukierunkowa SBL na linii dwutorowej - semafor toru przeciwnego do zasadniczego wygaszony

Istnieją sytuacje, że na szlaku dwutorowym, którego urządzenia srk umożliwiają jazdę w dwóch kierunkach po każdym torze zastosowana jest samoczynna blokada liniowa jednokierunkowa - dotycząca kierunków zasadniczych. W takim przypadku ruch po torach w kierunkach przeciwnych prowadzony jest z użyciem półsamoczynnej blokady liniowej (PBL). W efekcie, w kierunkach zasadniczych pociągi jeżdżą w odstępach blokowych SBL, a w kierunkach przeciwnych do zasadniczych, w odstępie stacyjnym (według PBL).


Blokada samoczynna trzystawna, jednokierunkowa na szlaku dwutorowym z ruchem prowadzonym dwukierunkowo po każdym torze (kierunek zasadniczy: SBL, przeciwny do zasadniczego: PBL)
a - semafory wjazdowe (półsamoczynne)
b - tarcze ostrzegawcze semaforów wjazdowych
c - semafory ostępowe samoczynne
d - semafory odstępowe samoczynne ze wskaźnikiem W18 pełniące rolę tarcz ostrzegawczych semaforów wjazdowych
x - kierunek zasadniczy ruchu - jazda w odstępach SBL (obSBL)
y - kierunek przeciwny do zasadniczego - jazda w odstępie stacyjnym PBL (osPBL)

Obecnie dąży się do ujednolicenia prowadzenia ruchu na szlakach dwutorowych przez zastosowanie dwukierunkowej wieloodstępowej SBL, umożliwiającej jazdy po wszystkich torach we wszystkich kierunkach.

Informacje na temat rodzajów i zasad działania wieloodstępowych SBL można znaleźć - tutaj.




4) Telefoniczne i radiotelefoniczne zapowiadanie pociągów
Przy prowadzeniu ruchu pociągów w ustalonych sytuacjach stosuje się telefoniczne zapowiadanie pociągów, które polega na porozumiewaniu się dyżurnych ruchu za pośrednictwem przewodowej łączności telefonicznej.
Telefoniczne zapowiadanie pociągów stosuje się zawsze na liniach niewyposażonych w urządzenia blokady liniowej lub na liniach kolejowych z blokada liniową w przypadkach, gdy nie jest lub nie może ona być podstawą prowadzenia ruchu.
Podstawą prowadzenia pociągu jest między innymi przekazywanie numeru pociągu wyprawianego do kolejnego posterunku następczego. Jeżeli nie wykonują tego urządzenia sterowania ruchem kolejowym, to stosuje się telefoniczne zapowiadanie pociągów w określonym zakresie dla poszczególnych typów szlaków i urządzeń srk - zgodnie z opisem w poprzednich rozdziałach.
Na sieci zarządzanej przez PKP PLK SA nie ma urządzeń srk automatycznie przekazujących numer pociągu w związku z czym łączność telefoniczna przy prowadzeniu ruchu pociągów jest stosowana na całej sieci kolejowej.

   
Telefoniczna centralka typu KTE

W nowych rozwiązaniach centralki telefoniczne zastępuje się nowoczesnymi urządzeniami dyspozytorskimi. Poniższa fotografia przedstawia takie urządzenia w postaci interfejsu na monitorze komputerowym, który jak typowa centralka służy, do porozumiewania się z różnymi posterunkami na stacji i sąsiedztwie.

 
Nowoczesne interfejsy urządzeń łączności telefonicznej

W sytuacji wystąpienia przerwy w działaniu łączności telefonicznej przewodowej zapowiadanie pociągów realizuje się z użyciem łączności radiotelefonicznej poprzez wykorzystanie istniejących urządzeń radiołączności pociągowej, drogowej lub urządzeń radiołączności doraźnie dostarczonych na posterunki następcze. Gdy ruch pociągów jest prowadzony z wykorzystaniem urządzeń radiołączności (zapowiadanie radiotelefoniczne) to nie należy wyprawiać pociągów na bocznice i z bocznic szlakowych (jeżeli w miejscu odgałęzienia istnieje posterunek bocznicowy nie biorący udziału w prowadzeniu ruchu), pociągów przewożących towary szczególnie niebezpieczne oraz pojazdów pomocniczych.

   
Radiotelefony na posterunku następczym - zasadniczo wykorzystywane do łączności z drużynami pociągowymi i innym personelem ruchowym niezwiązanym z zapowiadaniem pociągów 

Podczas trwania zapowiadania pociągów za pośrednictwem urządzeń radiotelefonicznych, wyprawiane na szlak pociągi należy zatrzymać na posterunku zapowiadawczym i przekazać ich drużynom pociągowym odpowiednie rozkazy pisemne. Drużyny pociągowe powinny otrzymać rozkazy pisemne o konieczności zachowania ostrożnej jazdy z powodu braku możliwości powiadomienia dróżników przejazdowych o odjedzie pociągu, o ewentualnych posterunkach następczych, które nie biorą udziału w prowadzeniu ruchu z użyciem łączności radiotelefonicznej oraz o posterunkach posiadających zwrotnice, przez które przejazd pociągu odbędzie się na sygnał ręczny Rm "Do mnie". Poza powyższymi uwarunkowaniami, drużyna pociągowa pierwszego pociągu wyprawianego na szlak z uruchomionym zapowiadaniem radiotelefonicznym musi otrzymać rozkaz pisemny nakazujący ustne zawiadoomienie dróżników przejazdowych i personelu obsługi posterunków następczych wyłączonych z prowadzenia ruchu o zaistniałej przerwie w łączności telefonicznej (przewodowej).

 
Sygnał Rm1 - "do mnie" (w dzień: ruch chorągiewką lub dłonią / w nocy: latarką)
+ dwa długie tony dźwiękowe [ __ __ ]

Zapowiadanie pociągów (telefoniczne) powinien wykonywać dyżurny ruchu dysponujący lub dyżurny ruchu pomocniczy o ile jemu to przekazano. Dyżurny ruchu wywołany na łączu zapowiadawczym zgłasza się podając nazwę swego posterunku i swoje nazwisko.
Następnie dyżurny ruchu wywołujący wymienia nazwę swojego posterunku oraz swoje nazwisko i podaje treść telefonogramu. Dyżurny ruchu otrzymujący telefonogram powtarza jego treść. Wyjątek od obowiązku powtarzania stanowi telefonogram dotyczący żądanie pozwolenia na wyprawienie pociągu.


a) Telefoniczne żądanie pozwolenia na wyprawienie pociągu:
Żądanie pozwolenia na wyprawienie (przepuszczenie) pociągu powinno być nadane zasadniczo nie wcześniej, niż 5 minut przed zamierzonym wyprawieniem pociągu. W zależności od warunków miejscowych czas ten może być odpowiednio zwiększony, co powinno być ujęte w regulaminach technicznych zainteresowanych posterunków ruchu.

Wzór telefonogramu: "Czy droga dla pociągu [nr] jest wolna?"

Jeżeli w czasie prowadzenia ruchu na szlaku z posterunkiem odstępowym lub bocznicowym (z posterunkami odstępowymi / bocznicowymi) dyżurny ruchu posterunku zapowiadawczego ma do wyprawienia dwa lub więcej kolejnych pociągów tego samego kierunku jazdy w odstępach posterunków następczych to w żądaniu pozwolenia podaje ilość pociągów i ich numery w kolejności zamierzonego wyprawiania.

"Czy droga dla [ilość] pociągów numer [...] i numer [...] jest wolna?"

b) Telefoniczne danie pozwolenia na wyprawienie pociągu:
Jeżeli nie występują przeszkody uniemożliwiające przyjęcia pociągu na posterunek z sąsiedniego posterunku ruchu, dyżurny ruchu daje pozwolenie na wyprawienie pociągu poprzez podanie telefonogramu według poniższej treści:

"Dla pociągu [nr] droga jest wolna".

W sytuacji gdy sąsiedni posterunek ruchu żądał pozwolenia na wyprawienie kilku kolejnych pociągów w odstępach posterunków następczych, to telefonogram wygląda następująco:

"Dla [ilość] pociągów numer [...] i numer [...] droga jest wolna".

c) Telefoniczny odmówienie przyjęcia pociągu/ów:
Jeżeli z jakiejś przyczyny nie może być dane pozwolenie na wyprawienie pociągu wtedy dyżurny ruchu posterunku, od którego żąda się zgody odmawia zezwolenia na wyprawienie pociągu dyżurnemu ruchu żądającego zgody, podając jednocześnie powód odmówienia dania zgody. Poniżej przedstawiam wzór telefonogramów dla omówionej sytuacji:

"Stój pociąg [nr]".

lub w przypadku żądania wyprawienia kilku pociągów:

"Stój [ilość] pociągi(ów) numer [...] i numer [...]".

d) Telefoniczny oznajmienie odjazdu pociągu:
Oznajmienie odjazdu (przejazdu) pociągu każdy posterunek następczy podaje najbliższemu przedniemu posterunkowi następczemu. W razie potrzeby może być zarządzone regulaminem technicznym, aby oznajmienie odjazdu pociągów podawane było również drugiemu z kolei posterunkowi następczemu w kierunku jazdy tych pociągów.

Wzór telefonogramu: "Pociąg [nr] odjechał o [godz. min.]".

Gdy do posterunku, który dał zgodę na wyprawienie pociągu zbliża się pociąg, dla którego ten posterunek nie otrzymał wymaganego oznajmienia odjazdu, należy niezwłocznie zażądać tego oznajmienia od posterunku, który pociąg wyprawił.



e) Telefoniczny oznajmienie przyjazdu pociągu:
Przyjazd (przejazd) pociągu każdy posterunek następczy potwierdza najbliższemu tylnemu posterunkowi następczemu, a na szlaku z ruchem jednotorowym dwukierunkowym, podzielonym na odstępy, posterunek zapowiadawczy potwierdza również przyjazd pociągu tylnemu posterunkowi zapowiadawczemu przed zmianą kierunku ruchu po tym torze.
Potwierdzenie przyjazdu pociągu jest stwierdzeniem, że ostatni odstęp lub tor szlakowy, z którego przyjechał pociąg, jest wolny. Wyjątek stanowi:
- potwierdzenie przyjazdu powracającej ze szlaku lokomotywy popychającej pociąg do kilometra,
- potwierdzenie przyjazdu pociągu, za którym wyprawiony został następny pociąg w odstępie czasu, które to potwierdzenia, oznaczają tylko przyjazd tej lokomotywy lub tego pociągu, nie oznaczają natomiast, że tor szlakowy jest wolny.
Poniżej przedstawiam wzór telefonogramu dla przyjazdu pociągu:

"Pociąg [nr] przyjechał o [godz. min.]".


Przyjazd (przejazd) każdego pociągu należy potwierdzić możliwie najszybciej po spełnieniu określonych warunków, czyli:
- pociąg przyjechał (przejechał) i minął sygnałowe miejsce końca pociągu,
- na pociągu znajduje się sygnał końcowy (Pc5), albo w inny sposób stwierdzono, że pociąg przyjechał w całości (zobacz opis sygnałów na pojazdach kolejowych - tutaj),
- na semaforze wjazdowym lub odstępowym sygnał zezwalający, zmieniony został na sygnał "Stój" lub wygasł obraz sygnałowy sygnału zastępczego na semaforze wjazdowym (zobacz opis sygnałów na semaforach - tutaj),
- wygasł obraz sygnału zastępczego, gdy pociąg wjechał na posterunek z toru lewego przeciwnego do zasadniczego na ten sygnał, podany uprzednio na sygnalizatorze sygnału zastępczego (umieszczonego na osobnej podstawie) odnoszącego się do tego toru (zobacz opis sygnalizacji - tutaj).

Więcej informacji na temat urządzeń łączności można znaleźć tutaj.

5) Dzienniki ruchu
Dziennik ruchu prowadzi dyżurny ruchu posterunku następczego. Dziennik musi być stosowany na obsługiwanych posterunkach następczych, z wyjątkiem tych posterunków, na które są wyposażone w elektroniczne urządzenia rejestrujące ruch pociągów.

 
Strona z dziennika ruchu (1) i dziennik ruchu R146 (2) na posterunku zapowiadawczym

Dyżurny ruchu ma obowiązek prowadzić dziennik na bieżąco - zapisywać telefonogramy niezwłocznie po ich odebraniu i bezpośrednio przed ich nadaniem.
Zawiadomienia dróżników przejazdowych o jeździe pociągów należy notować bezpośrednio po nadaniu tego zawiadomienia.

 
Przykładowe stanowiska dyżurnych ruchu dysponujących


Monitory z Elektronicznym Dziennikiem Ruchu (EDR)

EDR nie zastępuje prowadzenia dziennika papierowego - R146.

Zobacz opis urządzeń sterowania ruchem kolejowym i łączności - tutaj, oraz opis posterunków ruchu - tutaj.