Szczegółowy opis rozwiązań technicznych taboru > Układy i urządzenia hamulcowe
Urządzenia hamulcowe to najważniejsze podzespoły taboru kolejowego mające bezpośredni wpływ na bezpieczeństwo jazdy pojazdów. Ich zadaniem jest sterowanie zmniejszaniem prędkości pojazdu, a w końcowej fazie hamowania ich zatrzymania i umiejscowienia.
Działanie hamulców polega na wytwarzaniu siły przeciwnej do kierunku jazdy, która powoduje wytracanie prędkości. Siłą tą są opory ruchu mechaniczne powstałe na skutek tarcia jednych elementów o drugie (np. przykład przez dociskanie klocków hamulcowych do powierzchni tocznych kół) lub na drodze dynamicznej (hamulce elektrodynamiczne lub hydrodynamiczne).
Na podstawie powyższych danych wyróżnia się hamulce cierne: klockowe, tarczowe, szynowe oraz pasowe. Te ostatnie opisane są w dziale kolei zębatych.
Hamulce cierne klockowe i tarczowe to hamulce oddziałujące na koła jezdne czyli w ich przypadku skuteczność hamowania jest uzależniona od przyczepności pomiędzy kołem jezdnym, a szyną. Natomiast hamowanie hamulcami szynowymi uniezależnia skuteczność hamowania od przyczepności pomiędzy kołem jazdnym, a szyną.
Hamulce klockowe
Hamulce tarczowe
Hamulce szynowe
W zależności od typu pojazdu kolejowego mają one zastosowane różne rozwiązania związane z aparaturą kontrolno – sterującą pracy hamulców oraz ilością typów hamulców. Według rozporządzenia TSI Loc&Pas (Techniczne Specyfikacje Interoperacyjności - Rozporządzenie Komisji Europejskiej 1302/2014 z dnia 18 listopada 2014 r. w sprawie technicznej specyfikacji interoperacyjności odnoszącej się do podsystemu „Tabor — lokomotywy i tabor pasażerski” systemu kolei w Unii Europejskiej (z późniejszymi zmianami)) każdy pojazd kolejowy musi być wyposażony w:
- funkcję hamulca głównego wykorzystywaną podczas eksploatacji do hamowania służbowego i nagłego,
- funkcję hamulca postojowego wykorzystywaną podczas postoju pociągu, zapewniającą działanie siły hamowania bez dostępności energii na pokładzie przez nieograniczony czas.
Układ sterowania hamulców danego pojazdu kolejowego musi mieć trzy tryby sterowania:
- hamowanie nagłe: uruchomienie określonej siły hamowania w określonym maksymalnym czasie reakcji w celu zatrzymania pociągu z określoną skutecznością hamowania,
- hamowanie służbowe: uruchomienie regulowanej siły hamowania w celu sterowania prędkością pociągu, łącznie z zatrzymaniem i czasowym unieruchomieniem,
- hamowanie postojowe: uruchomienie siły hamowania w celu utrzymania pociągu (lub pojazdu) w stanie trwałego unieruchomienia w pozycji stacjonarnej, bez energii dostępnej na pokładzie.
W pojazdach kolejowych stosowany jest napęd hamulców oparty o układ pneumatyczny (hamulce pneumatyczne, elektropneumatyczne, sprężynowe) lub ręczny (hamulec ręczny).
Zasilanie hamulców sterowanych pneumatycznie realizowane jest z układu pneumatycznego pojazdu trakcyjnego - zobacz opis.
Opis sterowania hamulcami ciernymi:
Hamulce ręczne 
Hamulce pneumatyczne (zespolony / dodatkowy)
Hamulce elektropneumatyczne (automatyczny i samoczynny)
Hamulce sprężynowe postojowe
Funkcja mostkowania hamulca bezpieczeństwa
Innym rodzajem hamulców, o których była mowa we wstępie są hamulce dynamiczne. Do tych hamulców zalicza się hamulce elektrodynamiczne, przy użyciu których opory ruchu powstają na drodze elektrycznej przez zmianę energii kinetycznej poruszającego się pojazdu na energię elektryczną oraz hamulce hydrodynamiczne, działające na zasadzie retarderów hydrokinetycznych lub elektromagnetycznych w ramach napędów w pojazdach spalinowych z przekładniami hydraulicznymi
Hamulce elektrodynamiczne
Hamulce hydrodynamiczne (opis w ramach napędów trakcyjnych spalinowych)
W pojazdach dużych prędkości stosowane były hamulce wiroprądowe. W hamulcach tych specjalna płoza generuje prądy wirowe. Przepływ prądów wirowych pomiędzy cekami płozy, a szynami torów powoduje wytracanie prędkości pojazdu. Hamulce te są rzadko stosowane i w nowobudowanych pojazdach się ich nie stosuje ze względu na duży pobór energii oraz generowane zakłócenia elektromagnetyczne. Zaletą hamulców wiroprądowych w stosunku do hamulców szynowych jest brak współpracy ciernej z główką szyny.
Hamulce stosowane w taborze kolejowym, aby zapewniały najlepsze parametry (skuteczność hamowania) muszą pracować w odpowiednich nastawach, a składy pociągu muszą spełniać określone przepisami ciężary hamujące.
Nastawy hamulca
Masy hamujące
Regulacja siły hamowania względem obciążenia
Poniżej przedstawiam krótki opis wymagań i architektury hamulca dla pociągów dużych prędkości.
Rozwój układów hamulcowych dla kolei dużych prędkości 
Pojazd zabezpieczony płozą hamulcową przed zbiegnięciem